In 1996 kreeg het eerste Paarse kabinet een idee. De kabelsector kon worden geliberaliseerd.
Kabelbedrijven moesten, gebruikmakend van de eigen infrastructuur, ook zelf diensten kunnen brengen. Scheiding tussen de infrastructuur en de exploitatie daarvan was niet langer nodig, want de concurrentie op de kabel zou enorm zijn, vergelijkbaar met die in de mobiele telefonie.
Drie jaar later. de grote kabelaars vreten alle kleintjes op, maar blijven in de eigen regio alleenaanbieder. Niks concurrentie. Hooguit concurrentievervalsing, want eigen kanalen krijgen voorrang, en de concurrentie krijgt geen toegang of moet fiks betalen voor de doorgifte.
De meest succesvolle kabelhaai in Nederland is UPC, United Pan-European Communications. Voor zestig procent in handen van het Amerikaanse United Globat Com (de moederhaai) en daarmee een buiten beentje in de verder door Europese spelers beheerste kabelsector.
Het hoofdkantoor van UPC staat in Amsterdam, Kabelweg (echt waar) 51. Van daaruit worden alle Europese activiteiten gecoördineerd, want UPC is pan Europees en heeft de tentakels verder uitgeslagen dan alleen in Nederland. Na een enorme reeks overnames - een beproefde Amerikaanse strategie - heeft UPC inmiddels belangen in Noorwegen, Zweden, België, Frankrijk, Oostenrijk, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Roemenië, Malta en Israël. En daar zal het niet bij blijven, want UPC roert zich nadrukkelijk op de Duitse markt en toont interesse voor elk kabelbedrijf dat in de etalage staat.
Er worden miljarden geïnvesteerd en honderden miljoenen verlies geleden, maar de zaken gaan blijkbaar fantastisch, want UPC, genoteerd aan de Nederlandse beurs, is de lieveling van analisten en investeerders. op 13 februari voor € 29 geïntroduceerd, levert één aandeel UPC momenteel € 95 op. Analist Ben Siebrand van SNS Securities: 'Het aandeel is meer dan verdubbeld en staat ruim boven alle targets van begin dit jaar. UPC hoeft voorlopig ook geen winst te maken. Ze hebben een dozijn banken achter zich staan en mogen nog wet een paar jaar investeren. Ze zagen als eerste de mogelijkheden van de kabelmarkt en de rest probeert ze bij te benen. Van inhalen is überhaupt geen sprake. United Globat Com, de naam zegt het al, wil de wereld bestrijken, en UPC moet voor hun Europa veroveren. Daar kun je heel paniekerig over doen, maar ze zijn daar wet vreselijk innovatief bezig. Als je moet wachten op de bestaande kabelmaatschappijen kun je wachten tot je een ons weegt. UPC heeft een strategisch goed verhaal.'

Dat strategisch goede verhaal, in UPC's jaarverslag Blueprint for Success genoemd, is gebaseerd op drie pijlers: beeld, spraak en data. Dankzij de breedbandtechnologie (breedband wit niet veel meer zeggen dan dat je door dezelfde kabel veel meer informatie kan sturen) kan je tegelijkertijd tv-kijken, telefoneren én internetten. UPC wit dat allemaal via één apparaat laten lopen: de settop-computer (ook wet settop-box, en ín de volksmond hardnekkig decoder genoemd). Bovenop 'basis-behoeften' als telefoneren, tv-kijken en internetten, biedt UPC nog andere mogelijkheden, zoals elektronisch winkelen en thuisbankieren, (near)video-on-demand, pay per view en in de toekomst wellicht toepassingen die nu nog niet eens verzonnen zijn. Het toverwoord is integratie. Alles in één apparaat en bij één aanbieder. Daar ziet UPC de winst. En niet alleen UPC. Ook Microsoft, altijd voorop als zich ergens een nieuwe markt aandient, ziet de mogelijkheden van de settop-computer. In januari nam het concern van Bill Gates voor ruim een half miljard gulden een belang van 7,9 procent in UPC. Gevolg: Microsoft mag de software voor de settop-computer leveren. Hoewel UPC-baas Mark Schneider zich niet helemaal aan de softwarereus uit Redmond overleverde en ook Java-software van computerfabrikant Sun in huis haalde: 'Als je met zo'n gorilla (.'Microsoft - red.) wilt dansen, moet je wel eerst zeker weten dat de danszaal van jou is.'
Internetten, films op bestelling, thuisbankieren, emailen en alles via één kastje, dat kan niet voor niets. Zullen de settop-computers - aanvankelijk - goedkoop zijn (UPC wil ze gaan verhuren voor zo'n drie gulden per maand), aan al die extra's komt wel een prijskaartje te hangen. Nu betaalt de Nederlandse consument maandelijks net iets meer dan twintig gulden per maand voor zijn kabelaansluiting als straks al dat moois werkelijkheid wordt schieten de prijzen omhoog. In Amerika toucheren kabelaars maandelijks tegen de tachtig gulden per klant. En dat bedrag was nog veel hoger uitgevallen als de overheid aldaar niet paal en perk had gesteld aan de continue prijsverhogingen. Welke rol wenst de Nederlandse overheid te spelen in de strijd op en rond de kabel? Op de ministeries van Economische Zaken en OC&W worden we niet veel wijzer. De woordvoerders willen, ook na uitvoerige ruggespraak, niet veel meer kwijt dan dat er een nieuwe kabelnotitie in de maak is, dat ie hopelijk half december in de Kamer komt, dat ie nog lang niet of is, en wij er - ook niet onder embargo -niets van te zien zullen krijgen. Vooralsnog moeten wij het doen met de in juni door OC&W gepresenteerde notitie Kabel, Omroep en Consument. In deze lijvige maar in opvallend leesbaar proza geschreven notitie wordt de huidige situatie in kaart gebracht, en voorzichtig in de toekomst gekeken. Gewezen wordt op de monopoliepositie die de kabelbedrijven in Nederland nog steeds innemen en op de wenselijkheid daarin verandering daar te brengen. Hoe precies, lezen we hopelijk in de volgende notitie.
Ook wordt het slecht functioneren van de programmaraden aan de orde gesteld. Een programmaraad bepaalt (voor één of meer gemeentes) welke zenders er buiten de verplichte publieke netten uit Nederland en Vlaanderen (het zogeheten must carry-gedeelte) in het basispakket moeten. Dat de programmaraden nog steeds ontbreken in verschillende gemeenten en als ze er al zijn in verreweg de meeste gevallen worden gefinancierd door de kabelmaatschappijen, vindt staatssecretaris Van der Ploeg (Mediazaken) terecht onaanvaardbaar. Kabelverkiezingen - gekoppeld aan lokale of provinciale verkiezingen - noemt de staatssecretaris als een van de mogelijkheden om de consument meer invloed te geven.
Dat het basispakket binnen korte tijd flink zal afnemen (naar het wettelijk voorgeschreven minimum van vijftien zenders, terwijl er nu standaard zo'n dertig zenders worden aangeboden), staat wel vast. Niet alleen de kabelaars zijn het daar over eens, ook het kabinet heeft zich op dit punt achter de staatssecretaris geschaard. Wel wordt druk gespeculeerd over de vraag welke zenders er in het basispakket moeten. De vijftien populairste zenders in het basispakket ligt voor de hand, en heeft ook de voorkeur van Van der Ploeg: 'Het lijkt mij geen aan te bevelen commerciële route om een splitsing in publieke en commerciële pakketten aan de bevolking op te dringen, zeker niet als blijkt dat men voor de zenders die men graag wil zien meer moet gaan betalen, in of exclusief de aanschaf van een decoder.'
De kabelmaatschappijen zien de commerciëlen liever in de pluspakketten. Niet alleen zullen ze zo meer pakketten verkopen, ook wordt de settop-computer aan de man gebracht. En via dat kastje al die andere diensten die ze willen aanbieden.
De prijs voor het basispakket zou ongeveer vijf gulden lager moeten liggen dan de huidige kosten; de pluspaketten kosten extra. Met slechts één pluspakket zou de consument al duurder uit zijn dan voor de opdeling. Voor de Consumentenbond reden in die opdeling een verkapte prijsverhoging to zien. Woordvoerder Ewald van Kouwen: `Het geld wordt ongetwijfeld gebruikt voor nieuwe investeringen, maar die zijn dan wel betaald door de tv-kijkers. Het systeem voor basis en pluspakketten zou volgens ons een tussenoplossing moeten zijn. De settop-computer moet het mogelijk maken dat de consument in de toekomst alleen betaalt voor die zenders die hij hebben wil.'

UPC is er alles aan gelegen zoveel mogelijk uit de eigen kabel te halen. En daarbij laat het bedrijf geen mogelijkheid onbenut. UPC is naast UPCtv ook eigenaar van Priority Telecom (telefoon) en van Chello (intemet) en zo'n beetje alle diensten die via de kabel te leveren zijn heeft UPC in huis. Dat maakt het op zijn zachtst gezegd opmerkelijk dat UPC ook de infrastructuur in handen heeft. Oneerlijke concurrentie ligt voor de hand, en het


in het verleden (Canal+ moest voor de twee kanalen dubbel betalen, terwijl het technisch mogelijk was ze digitaal via één kanaal door te geven) al eens voor op de vingers getikt. UPC reageerde laconiek. Zoals ze sowieso niet erg onder de indruk lijken als ze door klanten of instanties worden teruggefloten. In het mission statement wordt dan wel beloofd dal ze 'hoogwaardige breedbanddiensten' willen aanbieden, en dal tegen 'lagere kosten en betere service dan onze concurrenten', maar in de praktijk blijkt daar weinig van. Veel vaker dun de twee andere grote kabelmaatschappijen in Nederland Casema en Palet & Castel, komt UPC negatief in het nieuws. Iedere Amsterdammer herinnert zich opwinding toen MTV en CNN vorig jaar ineens van de kabel werden gehaald. En ook het verdwijnen van de enige Spaans (TVE) en Italiaans (Rai Uno) gesproken zenders uit het basispakket ging niet zonder slag of stool (al moet gezegd dal het comité Democratie op de Kabel voor een demonstratie maar weinig mensen op de been kreeg). Ook de technische ondersteuning van UPC is een bron van ergernis. Toen UPC vorige maand door de Nlip (de Vereniging van Nederlandse Internetproviders) als lid werd geroyeerd omdat ze niet adequaat had opgetreden toen de mailserver van dochter A2000 was uitgevallen, reageerde het bedrijf droogjes: Wij hadden intern toch al het besluit genomen om ons lidmaatschap op te zeggen.'

Ewald van Kouwen van de Consumentenbond weet wat er min is: `UPC is een buitengewoon arrogant bedrijf En daarom moet er in elke gemeente zo snel mogelijk concurrentie op de kabel komen, zodat de kijker kan overstappen naar een ander als UPC zich blijft gedragen zoals nu. Of dat ook gaat gebeuren hangt of van de overheid en het bedrijfsleven. Wij zijn net begonnen met een campagne over Internet, telefonie en televisie, precies die drie punten waarop UPC actief is. Van ons is UPC voorlopig nog niet af.'